საპარლამენტო მანდატებით ჟონგლიორობა

21 მარტს, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ, ირაკლი კობახიძემ, საზოგადოებას დაგეგმილი საკონსტიტუციო ცვლილებების მონახაზი წარუდგინა. ამ წინადადებაში, პარლამენტის ასარჩევად შერეული, მაჟორიტარულ-პროპორციული სისტემიდან წმინდა პროპორციულ სისტემაზე გადასვლაა შემოთავაზებული, რასაც სამოქალაქო საზოგადოების ბევრი წარმომადგენელი უკვე კარგა ხანია, ითხოვს. თუმცა, პროექტის დეტალებში ორი მნიშვნელოვანი დეტალი იმალება.  პირველი ე.წ. დაკარგული ხმების გადანაწილების მეთოდს შეეხება, რომლებიც პროექტის თანახმად, გამარჯვებულ პარტიას უნდა მიეკუთვნოს. შემოთავაზებული საკონსტიტუციო ცვლილებების კიდევ ერთი პრინციპის თანახმად, პარტიებს არჩევნებში კოალიციების სახით მონაწილეობა აეკრძალებათ, რაც ხელისუფლებაში კოალიციის სახით მოსული პოლიტიკური ძალის მხრიდან რბილად რომ ვთქვათ, ირონიული განცხადებაა. როგორც ჩანს, ორივე ინიციატივა ხელს ხელისუფლებაში მყოფ პოლიტიკურ ძალას აძლევს, განსაკუთრებით - უკანასკნელ ხანებში კიდევ უფრო დანაწევრებული პოლიტიკური ლანდშაფტის პირობებში.

 

ე.წ. „დაკარგულ ხმებად“ იმ ამომრჩევლებს მოიაზრებენ, რომლებმაც მხარი პარლამენტში ვერმოხვედრილ პარტიებს დაუჭირეს. ახალი ინიციატივის თანახმად, მათი ხმები არჩევნებში გამარჯვებულ პოლიტიკურ ძალას მიეკუთვნება. ამ პირობებში პარლამენტში პოლიტიკურ ძალთა ბალანსის დასახასიათებლად, ქვემოთ წარმოვადგენთ შედარებას, თუ როგორ გადანაწილდებოდა მანდატები საქართველოს ოთხი მოწვევის პარლამენტში. ერთმანეთს ვადარებთ არსებულ მაჟორიტარულ-პროპორციულ, ასევე - წმინდა პროპორციულ და ირაკლი კობახიძის ინიციატივის მიხედვით გადანაწილებულ საპარლამენტო ადგილებს

 

გამოთვლები გვიჩვენებს, რომ 2008 და 2016 წლებში, დომინანტი პარტიის არსებობისას, ახალ სისტემას ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური ჯგუფისთვის წმინდა პროპორციულ სისტემაზე მეტი, მაგრამ - ამჟამინდელ შერეულზე ნაკლები მანდატის მოტანა შეეძლო. რადგან პარლამენტის თავმჯდომარის მიერ შემოთავაზებული სისტემა მოსახლეობას მაჟორიტარულ-პროპორციულ სისტემაზე უკეთ, თუმცა - პროპორციულზე უარესად წარმოადგენს, შეიძლება ვთქვათ, რომ ამ პირობებში, დაკარგული ხმების გადანაწილების პრინციპი საარჩევნო სამართლიანობისკენ - ორი, ხოლო უკან გადადგმული ერთი ნაბიჯია.

 

2012 წელს, როდესაც „ქართულ ოცნებას“ და „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“ შორის პოლიტიკურმა კონკურენციამ აპოგეას მიაღწია, პარლამენტში მანდატების შერეული მიდგომით გადანაწილება თითქმის დაემთხვა პროპორციული სისტემით სავარაუდო სცენარს. მაგრამ თუ დაკარგულ ხმებს გამარჯვებულს მიაკუთვნებდნენ, „კოალიციას“ ოდნავ უფრო მეტი მანდატი შეხვედებოდა, ვიდრე - შერეული ან წმინდა პროპორციული სისტემის პირობებში.

 

მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ განხილულ შემთხვევაში, „ქართული ოცნების“ მიერ შემოთავაზებული პრინციპი შერეულზე უკეთ ასახავდა პოლიტიკურ ძალთა თანაფარდობას, მაღალი პოლიტიკური ფრაგმენტაციის პირობებში, „დაკარგული ხმების“ გამარჯვებულისთვის გადანაწილება ხელისუფლებაში მყოფ ძალას უფრო მეტ უპირატესობას მიანიჭებს, ვიდრე - შერეული საარჩევნო სისტემა.

ამის საილუსტრაციოდ, 1995 წლის არჩევნები გამოდგება. მეოთხე მოწვევის პარლამენტის არჩევნებში ოცი პარტია მონაწილეობდა, ხოლო ხმების თითქმის 62% დაიკარგა, რადგან პოლიტიკური ჯგუფების უმეტესობამ 5%-იან საარჩევნო ბარიერს ვერ უწია. თუ ამ დროს ირაკლი კობახიძის ინიციატივის მსგავსი სისტემა იარსებებდა, გამარჯვებული „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“ 107-ის ნაცვლად, 187 მანდატს მიიღებდა, რაც იმდროინდელი 235-წევრიანი საკანონმდებლო ორგანოს წევრთა აბსოლუტური უმრავლესობაა.

 

 

ამასთან, ხელისუფლებაში კოალიციის სახით მოსული „ქართული ოცნება“ საარჩევნო ბლოკების აკრძალვასაც აპირებს. ეს წესი, „დაკარგული ხმების“ გადანაწილების პრინციპთან ერთად, ხელისუფლებაში მყოფ პოლიტიკურ ჯგუფს დამატებით უპირატესობას მიანიჭებს. ინიციატივის თანახმად, ნებისმიერმა პოლიტიკურმა პარტიამ არჩევნებში დამოუკიდებლად უნდა მიიღოს მონაწილეობა, ან - სხვებთან ერთად, ახალი პარტია უნდა ჩამოაყალიბოს. პრაქტიკაში, ეს პოლიტიკური ლანდშაფტის კიდევ უფრო მეტ ფრაგმენტაციამდე მიგვიყვანს, რაც დაკარგული ხმების წილს გაზრდის და მმართველ პარტიას პარლამენტში დისპროპორციულად მეტ მანდატს მოუპოვებს.

 

ქართული პოლიტიკური ლანდშაფტი ისედაც დანაწევრებულია - ერთ დროს, „ქართული ოცნება“ ექვსი პარტიის კოალიციას წარმოადგენდა, ახლა კი - ერთი დიდი (პარტია „ქართული ოცნება“) და ორი მცირე („კონსერვატორები“ და სოციალ-დემოკრატები“) პოლიტიკური ჯგუფისგან შედგება. კოალიციის სხვა წევრები დამოუკიდებლად მოღვაწეობენ. „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობასაც“ პარტიათა მთელი რიგი გამოეყო. თავდაპირველად, 2012-2016 წლებში, ენმ-ის რიგები „გირჩმა“ და „ახალმა საქართველომ“ დატოვეს. რამდენიმე თვის წინ კი - პარტიას საკანონმდებლო დელეგაციის უმრავლესობა გამოეყო და „მოძრაობა თავისუფლებისთვის - ევროპული საქართველო“ დააარსა.

 

მნიშვნელოვანია, რომ ახალი საკანონმდებლო პროექტის პირობებში, ხელისუფლებას მცირე პოლიტიკური პარტიების დაფინანსების მეტი მოტივაცია გააჩნია, რათა სავარაუდო კონკურენტებს ამომრჩეველთა ხმები წაართვას. მსგავსი პრაქტიკა ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში ადრეც არსებობდა - „ნაციონალური მოძრაობის“ მმართველობის პერიოდში, „ქრისტიან-დემოკრატიული მოძრაობა“ ფაქტიურად, სატელიტი პარტია იყო. სავარაუდოდ, გამოყენებული სტრატეგია ენმ-ს „უკან მიუბრუნდა“. „გირჩმა“ და „ახალმა საქართველომ“, გამოყოფისთანავე მთელი ქვეყნის მასშტაბით უამრავი ოფისი გახსნეს, რაც საკმაოდ დიდ ხარჯებთან იყო დაკავშირებული. თუმცა საზოგადოებისთვის საბოლოო ჯამში, უცნობი დარჩა, საიდან მოვიდა ეს თანხები.

 

როგორც ჩანს, შემოთავაზებული საარჩევნო რეფორმა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისგან დიდ წინააღმდეგობას შეხვდება და შესაძლოა, პრეზიდენტმა მარგველაშვილმა ვეტოს უფლებაც გამოიყენოს. თუმცა, „ქართულ ოცნებას“ პარლამენტში საკონსტიტუციო უმრავლესობა გააჩნია და ცვლილებების მისაღებად, აქამდე არაერთხელ გამოყენებულ ვეტოს დაძლევის პრაქტიკას გამოიყენებს.

 

დაბოლოს, ცვლილებები ქართული პარტიულ ლანდშაფტს კიდევ უფრო დაანაწევრებს, ხოლო  ხელისუფლებაში მყოფ პოლიტიკურ გუნდს მეტ საარჩევნო უპირატესობას მოუტანს. საუკეთესო ვარიანტში, ირაკლი კობახიძის შემოთავაზება წინ ორი და უკან გადადგმული ერთი ნაბიჯია, უარეს შემთხვევაში კი - საქართველოში პოლიტიკური კონკურენციის დასასუსტებლად გამიზნული ცვლილება.

 

სტატიის მომზადებისას გამოყენებული მონაცემები იხილეთ ამ ბმულზე.

[შენიშნვა: ეს სტატია თავდაპირველად გამოქვეყნდა ჟურნალ ლიბერალის ვებ გვერდზე. დასტინ გილბრეთი CRRC-საქართველოს პოლიტიკის ანალიტიკოსია,

დავით სიჭინავა CRRC-საქართველოში პოლიტიკის უფროს ანალიტიკოსად მუშაობს.]